Akoestiek - gewenste akoestische eigenschappen & akoestische aanpassingen

[Eric Desart]

Akoestiek is een belangrijke component in de geluidsbeleving en in het algemeen kun je zeggen dat de akoestiek afbreuk doet aan de originele (bedoelde) klank van de geluidsdrager.
Behoudens de kamer te verbouwen, zie ik meer in het corrigeren van de akoestieke imperfecties door het geluidssignaal aan te passen zodat ik op mijn luisterplek hoor wat ik moet horen zoals de artiest het heeft bedoeld.
Ik doel daarbij natuurlijk op Audyssey (Pro). Het is vreemd dat velen een elektronische signaalaanpassing verafschuwen, maar wel bereid zijn met fysieke middelen het signaal aan te passen.
Elektronische aanpassing geeft je zoveel mogelijkheden, mèt behoud van de functie van de (woon)kamer.

Het lijkt mij nuttig dat je deze beide artikels eens leest:
http://www.realtraps.com/eq-traps.htm
http://www.realtraps.com/art_audyssey.htm

Terwijl ik de objectiviteit van de auteur al wel eens in twijfel trek, is Terry Montlick http://www.tmlaboratories.com/ een hoog geschoold man, die wel degelijk aan dit onderzoek meegedaan heeft om het belang van elektronische mogelijkheden en correctie te onderstrepen.
Je kan dus stellen dat hier 2 mensen een onderzoek deden die aan beide zijden van deze problematiek stonden, met, naar mijn visie, Terry Montlick op een duidelijk hoger niveau.

Elektronische middelen als dit zijn zeker een mogelijk (goed) hulpmiddel in een luisterruimte, maar in studio's (controleruimtes) liefst te mijden als de pest en alleen een aller-uiterst hulpmiddel.
Wel is het juist dat men hier hoofdzakelijk over luisterruimtes praat.

Met ruimteakoestiek werk je aan de oorzaak van de problemen. Elektronisch ga je de negatieve gevolgen van die ruimteakoestiek proberen te onderdrukken.
Gestileerd: het één is voorkomen, het andere genezen.

En om elke vergissing of twijfel uit te sluiten: Waar het voor RealTraps/Ethan Winer in zijn commercieel belang is of kan zijn dat ruimte-akoestische maatregelen hier gunstig uitkomen was het NIET de bedoeling van Terry Montlick om hier een commercieel verhaal mee te ondersteunen, maar zuiver bedoeld als vergelijkend onderzoek. Hij had geen enkel voordeel bij gelijk welke conclusie. Zijn voordeel lag in de studie om de studie.

[AbZ]

Een anechoïsche kamer, oftewel volledig akoestisch dode kamer schijnt ook niet prettig te zijn maar is in jouw ogen dus een oplossing omdat daar geen "akoestische afbreuk" wordt gedaan aan "de originele (bedoelde) klank van de geluidsdrager"?

Klopt, dat is helemaal niet fijn.  Een goede akoestiek voor muziek heeft wel reflecties.  Het komt dan ook voor dat zalen 'te dood' zijn.  Het Muziektheater in A'dam was daar ooit een voorbeeld van.  Daar is toen wel iets aan gebeurd geloof ik, maar het is nog steeds geen topzaal.  (edit:  o ja, het had ook met de plaatsing vd orkestbak te maken.)  Eric D kan er ongetwijfeld meer van zeggen.

p.s.  Wat ik trouwens grappig vind, is de vooraanname van R0N, dat electronische correctie
überhaupt mogelijk is.  Dat is bij live akoestische muziek natuurlijk helemaal niet het geval.

[Martijn M]

Eric, ik heb de artikelen gelezen en de metingen bekeken. Hoewel ik het met de algemene kritiek m.b.t. EQ eens ben, wil ik wel even melden dat het er op lijkt dat niet optimaal van de DSP's gebruik is gemaakt. Als je ergens een correctie aanbrengt die juist voor een bult (en bijbehorende ringing) zorgt op een frequentie waar voorheen niets aan de hand was, dan doe je iets niet goed.

Waarom vind je dat DSP's in de studio gemeden moeten worden? Het lijkt mij dat een DSP (mits goed geïmplementeerd!!) zelfs in akoestisch geoptimaliseerde ruimtes een voordeel kan bieden. Je krijgt het simpelweg niet voor elkaar om álle staande golven in voldoende mate te dempen. In een studio wordt de klank doorgaans geoptimaliseerd voor op één plek. Juist dan lijkt een DSP mij zeer geschikt - met name onder ong. 100 hz.

[Eric Desart]

Eric, ik heb de artikelen gelezen en de metingen bekeken. Hoewel ik het met de algemene kritiek m.b.t. EQ eens ben, wil ik wel even melden dat het er op lijkt dat niet optimaal van de DSP's gebruik is gemaakt. Als je ergens een correctie aanbrengt die juist voor een bult (en bijbehorende ringing) zorgt op een frequentie waar voorheen niets aan de hand was, dan doe je iets niet goed.

Waarom vind je dat DSP's in de studio gemeden moeten worden? Het lijkt mij dat een DSP (mits goed geïmplementeerd!!) zelfs in akoestisch geoptimaliseerde ruimtes een voordeel kan bieden. Je krijgt het simpelweg niet voor elkaar om álle staande golven in voldoende mate te dempen. In een studio wordt de klank doorgaans geoptimaliseerd voor op één plek. Juist dan lijkt een DSP mij zeer geschikt - met name onder ong. 100 hz.

Keyser,

Ik vind het eigenlijk leuk, jij bent een van de weinige die die rechtstreeks reageert en vragen stelt op dingen die ik schrijf.
Ik kan die metingen niet in detail bespreken want ik was er niet bij. Duidelijk is dat Ethan Winer niet vrij is van commerciële belangen en daarom bepaalde punten in de verf kan zetten. Verder is mij de complexiteit van modaal gedrag wel bekend en heb ik wel meer vreemde dingen meegemaakt.
Maar één ding is mij wel duidelijk. Ik ken die Terry persoonlijk en heb alleen maar respect voor zijn kennis ter zake. Ik betwijfel ECHT dat je dit zomaar kan toeschrijven aan iets dat hij fout deed, en bovendien waren dit uitgebreide experimenten, waar hij de ruimte had om te spelen met instellingen.
Ik heb die hier later nog over gesproken en hij had het niet zo makkelijk met het feit van de beperktheden waar hij mee geconfronteerd was. Hem kennende volg ik jou niet in twijfels betreffende zijn aanpak. Maar ik was er niet bij dus kan dit niet invullen met concrete dingen.

Als je je hoeken leert gebruiken (indien mogelijk), en dit zijn zowel de verticale als horizontale, en je krijgt enige speelruimte krijg je als particulier je ruimte best vlak tot ca 80 a 100 Hz.  Daar beneden is het vaak een kwestie van spelen met de klassieke plaatsing en eventueel modes te neutraliseren door speakers/subwoofer in de omgekeerde polariteit van de ruimte te plaatsen.  
Maar ik geef graag toe dat een antimode in luisterruimtes nuttig kan zijn (binnen beperkingen).

Wat betreft studio's. Het doel is duidelijk: je wil horen, evalueren en beoordelen welk signaal er op je drager komt. Dit betekent een neutrale kamer, niet een kamer waar je door equalizing, faseverschuiving en delays je muzieksignaal gaat wijzigen om het terug goed te laten klinken.
Een van de grootste problemen van beginnende en kleine studio's is juist dat laagfrequent geluid, dat in hun studio bij hun mix toch zooooo cool klonk en overal elders met vragende ogen en oren beluisterd wordt.
Haast elk studiootje wordt hiermee geconfronteerd: zolang ze die akoestiek niet onder controle krijgen weten ze eigenlijk niet naar wat ze aan het luisteren zijn.  En dat kan tot serieuze frustraties en teleurstellingen leiden.
De bedoeling is niet dat een audio-engineer elektronisch zijn muziek goed laat klinken in zijn ruimte, maar dat die muziek juist op die drager komt, en dat de door hem gecompenseerde  fouten resulterend uit zijn ruimte zich niet gaan cumuleren met totaal willekeurige afwijkingen in een toekomstig andere luisterruimte met andere akoestische eigenschappen.
Het klinkt misschien karikaturaal, maar er zijn er vele die NA akoestische maatregelen, waar ze zich van de beperkingen voorheen niet eens bewust waren, het gevoel krijgen dat ze EINDELIJK hun installaties en massa's effecten en filters ernstig kunnen beluisteren en beoordelen.

Wat betreft het laag in professionele studios: Die akoestische maatregelen gaan véél lager dan 100 Hz. Galaxy studios is vlak tot circa 32 Hz (het wordt lastig meten in die buurt van die range). Maar graag toegegeven: dat zijn geen huiselijke omstandigheden meer, en een WAF factor speelt ook niet. Alles staat daar in het teken van muziek. Als ik aan zo'n job werk(te) bestaat voor mij elektronische correctie niet als potentiëel alternatief in mijn denkpatroon.
Voor mij, als ik heel dat modaal gedrag niet onder controle krijg (in dergelijke toepassingen), blijf ik met een zwaar gevoel van falen zitten.

En die klassieke 1/4 lambda dikte (materiaal of materiaal+spouw) is de klassieke uitleg om een aantal basisprincipes uit te leggen in cursussen en op het net, en dat wordt dan de klassieke net axioma voor geluid in brede zin.
Dit benadering gaat uit van EEN RECHT INVALLENDE VLAKKE GOLF die in praktijk maar een klein deeltje is van een reëel geluidsveld dat veel complexer is en waar je met beduidend dunnere (materiaal of materiaal+spouw) materialen tot behoorlijk degelijke absorpties kan geraken.

[AbZ]

Eric, (hopelijk is het zo direct genoeg...)
-  Wat maakt een concertzaal tot een goede zaal,  en in hoeverre is dit vergelijkbaar met
(en enigzins haalbaar voor) een optimale luisterruimte voor afgespeelde muziek?
Zulks uiteraard met begrip voor het verschil in afmetingen (met bijbehorend modaal gedrag).
-  De 'studio' in jouw verhaal (in casu, Galaxy) is de controle/luisterruimte, en niet de opnameruimte, neem ik aan?
In hoeverre pas je dezelfde maatregelen toe in een opnameruimte (voorzover niet akoestisch 'doodgemaakt') ?

[Eric Desart]

AbZ,

Dit is wel heel uitgebreid en deels subjectief. Voor een concertzaal zijn wel een aantal parameters inzake zaalvolume per hoofd, absorptie van die zetels (doel is dat die bezet en onbezet zo weinig mogelijk schelen, als statistisch gemiddelde dan), dan zaken als spraakverstaanbaarheid (definitie) enz.
Je praat hier duidelijk over geometrische akoestiek.
Ik kom hier later misschien op terug.
Beranek heeft een boekje over concertzalen (met fotos en maatschetsen) en hun parameters.

Wat betreft huiskamers is dat een totaal ander beestje aangezien het modaal gedrag hier een dominante rol speelt. Zo'n nagalmtijd is leuke info, maar meer een resultaat dan een target. Die curve vlak krijgen en dat modaal gedrag onder controle krijgen is belangrijk. Eens dat gebeurt is ligt die nagalm ook ongeveer goed (even grofweg). belangrijk is dat je niet over-absorbeert in het mid en het hoog.
Ik vind niet dat je een huiskamer echt kan vergelijken met een concertzaal. Je speakers moeten die ruimtelijkheid in belangrijke mate geven (niet het volume van je ruimte), en je ruimte mag het geluid van die speakers niet terug naar de bliksem helpen.

Een opnameruimte heb je in 1001 versies afhankelijk van de doelstelling. Zo is de Galaxy hall (ca 2300 m³ = uit het hoofd nu) ontworpen om een zo lang mogelijke nagalm te kunnen geven zonder dat de definitie volledig verdwijnt. Die akoestiek is (deels) aanpasbaar. Zo kan een te lange nagalmgalm best storend zijn voor muzikanten uit een groot orkest omdat dat diffuus veld te hoog van niveau is (en die galmstraal dus te kort) en dat de definitie t.o.v. elkaar deels verdwijnt. Zo kunnen die last krijgen om te horen wanneer juist in te vallen (dit gaat over fracties, maar wel storend).  Je kan echt niet zomaar een nagalmtijd ongestraft verhogen.
Muziekliefhebbers en professionelen hebben vaak graag dat zo'n getal zo hoog mogelijk is om zogenaamd de nagalm van een kerk te bereiken. Die zien echter de relatie niet met het volume van die ruimte en het diffuusveld niveau.
Dus vaak worden commercieel (te) hoge galmtijden opgegeven voor zo'n ruimte omdat de markt dat nu éénmaal vraagt, terwijl of die ruimte dat niet haalt, en indien je ze het wel zou laten halen het een akoestisch zieke ruimte wordt.

Maar ruimtes waar ze filmmuziek opnemen zijn vaak doder.  Booths voor het opnemen van individuele stemmen of instrumenten zijn vaak klein en deels (niet steeds) dood (frequentieafhankelijk).
Maar ik heb evengoed al individuele zangstemmen en drum weten opnemen in een grote hall met relatief lange nagalm.
Dus voor opnameruimtes zou ik zeggen: afhankelijk van de toepassing. En ook hier krijg je weer de belangrijkste factor: praat je over geometrische (akoestisch groot) of dominant modale akoestiek (akoestisch klein) en wat wil je bereiken.
Ik sta soms echt vol bewondering voor zo'n audio engineers.

Ruimtes pas je aan aan de opname en omgekeerd.
Ik ben 1 à 2 jaar terug geconfronteerd geweest met een klassieke CD specifiek voor klarinet (begeleid door andere instrumenten). Ik ken die klarinettist goed, een echte topper. Ik werd er soms koud en stil van als ik hem van dichtbij bezig hoorde en zag. Die heeft een topinstrument custom made/aangepast voor hem en hier bijgetuned en aangepast door een Japanse ingenieur van Yamaha (ik heb die hiermee bezig gezien, dat zijn echt krakken).
Men heeft die klarinet hier naar voor willen halen in die CD en meer ruimtelijkheid gevend dan natuurlijk was voor de opnameruimte (grof geschat ca 240 m³). Hierdoor ontstond ook een onbalans (naar mijn gevoel) met de begeleidende instrumenten. Ik hoorde die CD vers van de pers. Ik voelde me er niet echt goed bij. De toegevoegde ruimtelijkheid was onnatuurlijk voor mij en deels ten koste van de definitie van het instrument en de speler.

Ik vind het soms beperkend dat ik publiek niet steeds opener kan/mag praten over vele dingen en ervaringen.

[HTip]

Mijn (uitgebreide) 2e post is weg. Heeft iemand die (per ongeluk) verwijderd?

Ik zou nog steeds graag weten waar mijn post op pagina 1 gebleven is? Ik doe niet voor niets al die moeite

[Rob_Dingen]

Dag Erik

Als ik het goed begrijp bedoel je om de hoeken in een luister ruimte aan te pakken met basstraps.
Door bijv steenwol in de hoeken te plaatsen.
Wat ik niet begrijp is hoe je zo de modale problemen van de luisteruimte op kan lossen.
De steenwol is een relatief breedbandige demping afhankelijk van wat je met de voorkant doet.
Dus je onderdrukt niet alleen de pieken.
En wat heb je ongeveer nodig om een luister ruimte van 100m3 te behandelen voor het laag?

Rob

[Eric Desart]

Dag Erik

1) Als ik het goed begrijp bedoel je om de hoeken in een luister ruimte aan te pakken met basstraps.
Door bijv steenwol in de hoeken te plaatsen.
Wat ik niet begrijp is hoe je zo de modale problemen van de luisteruimte op kan lossen.
De steenwol is een relatief breedbandige demping afhankelijk van wat je met de voorkant doet.
2) Dus je onderdrukt niet alleen de pieken.
3) En wat heb je ongeveer nodig om een luister ruimte van 100m3 te behandelen voor het laag?

Ik voel dat als hier echt interesse voor is dat ik hier meer tijd moet in steken en dat beter voorbereiden.
Tussentijds:
Een breedbandige basabsorber werkt in feite als een equalizer (dichterlijke vrijheid).
Jouw probleem van resonanties ontstaat door reflecties.  Een resonantie stockeert en cumuleert energie.
Absorptie in opencellige materialen werkt door stromingsweerstand op de bewegende luchtdeeltjes (KINETISCHE energie).
Deze stromingsweerstand (omzetting geluidsenergie in warmte energie) gedraagt zich kwadratisch met de deeltjessnelheid.

Ik kom hier echt op terug met een uitgebreidere post.

[Eric Desart]

Ik zou nog steeds graag weten waar mijn post op pagina 1 gebleven is? Ik doe niet voor niets al die moeite

Is hier sprake van een vergissing?
Dit maakt ook anderen onzeker.

[Martijn M]

Wat betreft studio's. Het doel is duidelijk: je wil horen, evalueren en beoordelen welk signaal er op je drager komt. Dit betekent een neutrale kamer, niet een kamer waar je door equalizing, faseverschuiving en delays je muzieksignaal gaat wijzigen om het terug goed te laten klinken.

Vind maar 's zo'n neutrale kamer. Ik kan me voorstellen dat je een heel eind komt als je flink wat ruimte en een paar miljoen euro te besteden hebt, maar de praktijk is dat je in 99,9% van de gevallen werkt in een kamer met problemen. Dat betekent dat de kamer zelf flink met het signaal rommelt (in het akoestische domein uiteraard). Vanuit mijn optiek is DSP een geschikt middel om juist deze effecten tegen te gaan; vooral als je te maken hebt met één 'money seat'.

Mijn visie is (kort samengevat): 1) probeer je akoestiek te optimaliseren, 2) gebruik meerdere laagbronnen, 3) pas EQ toe voor het puntje op de I.

[AbZ]

Eric, dank voor je antwoord, uitgebreid & interessant comme d'habitude.
Ik begrijp dat de vergelijking (of mijn voorbehoud mbt afmetingen/modi) gewoon onhoudbaar is...
(Overigens wel leuk om te horen dat de zetels ook uitmaken, want hier ten huize staan afdankertjes van het Concertgebouw.  Ik maak hier vast een onjuiste gevolgtrekking, maar het is goed voor mijn 'beleving' )

Je praat hier duidelijk over geometrische akoestiek. Ik kom hier later misschien op terug.
Beranek heeft een boekje over concertzalen (met fotos en maatschetsen) en hun parameters.

Je had zelf toch ook onderzoek naar zalen gedaan?  (Genoemd in ander topic,
maar hier allicht meer op z'n plaats.)  Heb je daarover ook gepubliceerd, of is dit intern gebleven?

Ik vind het soms beperkend dat ik publiek niet steeds opener kan/mag praten over vele dingen en ervaringen.

In performing arts heeft publiek ook recht op een zekere mate van onwetendheid
maar dat is misschien niet wat je bedoelt.

Is hier sprake van een vergissing?

Niet altijd duidelijk.  Get used to it.

Absorptie in opencellige materialen werkt door stromingsweerstand op de bewegende luchtdeeltjes (KINETISCHE energie).
Deze stromingsweerstand (omzetting geluidsenergie in warmte energie) gedraagt zich kwadratisch met de deeltjessnelheid.

Dit betekent dat een piek (reflectie/resonantie) dus verhoudingsgewijs veel meer gedempt wordt dan de rest?
Dat vind ik zeer verhelderend!

[Rob_Dingen]

Hoi Keyser

Ik ben nu ook bezig met een ruimte te optimaliseren.
Denk juist dat de doe het zelver met een beperkt budget heel wat kan bereiken zeker als je dat budget afzet tegen over de gekochte apparatuur waar je naar luistert.
Dat heb ik nu zelf ervaren ik heb voor sommige zaken veel geld uitgegeven wat eigenlijk voor veel minder had gekund.

[Martijn M]

Rob Dingen,

Allereerst wil ik je complimenteren met wat ik zie op die foto! Daar zal menigeen heel jaloers op zijn.
Vooral als je de luxe van een aparte luisterruimte hebt, kun je inderdaad een hoop aan de akoestiek doen. Ik vermoed echter dat als je in jouw ruimte metingen verricht, je zult zien dat er nog redelijk wat problemen in het laag zitten.

[Rob_Dingen]

Hoi Keyser

Bedankt voor het compliment.
Het laag is bijna goed ik heb nog iets teveel ten opzichte van het midlaag en ben nu aan het kijken hoe ik dat aan ga pakken.
Ik ga of wat laag mid demping weghalen of wat bas demping toevoegen of van allebei een beetje.
Aan de achterkant van de ruimte zitten zeer grote basstraps dus wat je ziet is niet het enige.
Een ander probleem is het meten van de nagalm op een fatsoenlijke manier daar ben ik nu een speaker voor aan het maken en dat word een bal met 12 breedbanders die heel de ruimte aanstoot.

Rob

[AbZ]

Ziet er idd mooi & zeer verzorgd uit!  (hoewel naar mijn smaak een beetje aan de donkere kant)
Ga jij ook beschrijven hoe jij eea hebt aangepakt?

[Raphie]

Iedere kamer heeft minimaal zo'n 6kub!!! aan superchunks nodig (rockwool 211) nagalmtijd is maar icing on the cake. grootste uitdagen zijn staande golven (versterkingen en opheffingen) en dat ga je met panels never nooit niet aanpakken dus traps bouwen, minimaal 60cm diep, over de complete hoogte van iedere hoek

[AbZ]

Iedere kamer heeft minimaal zo'n 6kub!!! aan superchunks nodig (rockwool 211) nagalmtijd is maar icing on the cake. grootste uitdagen zijn staande golven (versterkingen en opheffingen) en dat ga je met panels never nooit niet aanpakken dus traps bouwen, minimaal 60cm diep, over de complete hoogte van iedere hoek

waarom alleen in de hoogte = langs de verticale ribben?

[Raphie]

mag ook horizontaal, natuurlijk, maar "staand" neemt minder ruimte in.
In principe i.d.d. zowel horizontaal als verticaal afdekken (alleen dat is in de praktijk nooit zo praktisch0

[Deleted member]

Hoi Keyser

Ik ben nu ook bezig met een ruimte te optimaliseren.
Denk juist dat de doe het zelver met een beperkt budget heel wat kan bereiken zeker als je dat budget afzet tegen over de gekochte apparatuur waar je naar luistert.
Dat heb ik nu zelf ervaren ik heb voor sommige zaken veel geld uitgegeven wat eigenlijk voor veel minder had gekund.

Rob, om te beginnen: wow, mooie ruimte zeg!! Ik ben zeer jaloers, in positieve zin!

Heb je de bouw ergens online "gedocumenteerd"? Lijkt me erg leuk om eens na te lezen! Bedoel je trouwens met "sommige zaken" de uitgaven aan de akoestiek of juist de apparatuur?

[Rob_Dingen]

Hoi

Ik ga het niet uitgebreid documenteren er is al genoeg over te vinden.
Het advies is van Toine Dingemans die redelijk goed voorspeld had hoe het uit zou pakken.
Heb alles zelf gebouwd basstraps en diffusers en kan zeggen dat het een berg werk is wat denk ik vaak zwaar onderschat word.
Kijk in het topic van Jean Sibelius http://www.htforum.nl/yabbse/index.php?topic=75065.0
Wat ik kan zeggen is dat ik erg blij ben met de diffuser configuratie.
Ik had al geen slechte ruimte in mijn HT maar dit gaat echt een stap verder qua ruimtelijkheid en resolutie.
Wil wel proberen vragen te beantwoorden als er die zijn.

2 Diffusers
3 Basstraps
4 Basstraps
5 Diffusers
6 Niet gebruikt hangt nu demping
7 Demping

Rob

[Niet actief]

Ik ben nu ook bezig met een ruimte te optimaliseren.

Mooi geworden Rob! Je hebt niet stilgezeten in de tussentijd... 
Heb je al getest met de ribbonspeakers voor de diffuserwand? En?
Als je die eenmaal goed hebt opgesteld kom ik graag een keer luisteren.

[AbZ]

Heb alles zelf gebouwd basstraps en diffusers en kan zeggen dat het een berg werk is wat denk ik vaak zwaar onderschat word.

Zo dat zijn idd gene halve maatregelen!
Ben wel benieuwd naar de bouw (afmetingen) van je diffusers.  Ik neem aan dat de diepte vd ruimte tussen de lamellen varieert?  Er zijn groepjes (perioden?) van vier of zes vakken te zien.  Verschillen deze groepen ook onderling?  Dit ivm het werkzame freq gebied.

[Rob_Dingen]

Hoi Toine

Nee ben nog niet met de ribbons verder gegaan kan niets alles tegelijk.
Maar ik kan je zeggen dat het met de huidige speakers ook geen straf is.
Ben je al weer in het land dan?

Antoine
Had over je vraag heen gelezen.
Ik bedoel de uitgave aan akoustiek mbt basstraps en de gebruikte materialen voor demping.

AbZ

Het zijn QRD7 diffusers en het is een ontwerp van Toine Dingemans en kan dat niet zomaar vrijgeven.
Je kunt ze bij hem kopen.
Lees eens wat op deze site http://www.subwoofer-builder.com/qrd.htm

Rob

[Niet actief]

Hoi Toine
Nee ben nog niet met de ribbons verder gegaan kan niets les tegelijk.
Maar ik kan je zeggen dat het met de huidige speakers ook geen straf is.
Ben je al weer in het land dan?

Yep, ben weer in het land... Onvoorziene budgettaire omstandigheden...
Bovendien, ik hoorde een paar dagen geleden dat de oplevering van mijn woning zomaar 3 maanden vervroegd is. Ik kan begin juli zelf aan de slag om weer te wonen en, minstens zo belangrijk, te luisteren!