Epson EH-LS650 UST projector

[J.A.F._Doorhof]

Laat ik van te voren een paar dingen duidelijk maken...
Ik ben al vanaf klein kind bezig met Home Theater, van de eerste VHS en Betamax recorders tot de groen en rode brillen voor 3D.
Wie kent nog de eerste achtbaan video's en hoe vaak heb jij ze gekeken ?

Door de jaren heen was het altijd een kwestie van film kijken op een kleinbeeld TV.
Natuurlijk hebben we ons allemaal afgevraagd waarom er in vredesnaam 16:9 tv's kwamen als alles 4:3 was.
Wel iedereen, behalve wij natuurlijk, eindelijk een TV waarop je de films normaal kon kijken, maar dan moest je wel een Laserdisc speler hebben of speciale videotapes.

Later kwamen natuurlijk de DVD's die eigenlijk in mijn optiek de massa adoptie echt door liet slaan naar mensen die ook eisen begonnen te stellen aan kwaliteit, OAR or No Sale (Original Aspect Ratio). En wie kent niet nog de Superbit uitgaves op DVD.

Door de jaren heen ging de kwaliteit omhoog en gingen we van een stereo track naar surround en van surround naar Dolby Digital en als klap op de vuurpijl DTS.... als je DTS had dan was je gearriveerd (tenzij je natuurlijk Laserdisc gewend was).

Sinds 1995-1997 zijn wij als ITC Home Theater actief en een van de dingen waar we ons altijd op gericht hebben is projectie.

Het wow effect
Zonder enige twijfel is projectie nog steeds de beste manier voor een bioscoop ervaring.
Groter beeld dan de grootste TV en op dit moment vind ik persoonlijk het beeld van een projector ook een stuk rustiger overkomen dan een TV (zelfs na calibratie).

Maar projectoren hebben een paar enorme nadelen.
Ze genereren geluid (tegenwoordig gelukkig al een stuk minder), ze moeten aan het plafond gemonteerd worden op een redelijke afstand van een scherm. En als je een lamp projector hebt moet je eigenlijk elke 1500-2000 uur een nieuwe lamp plaatsen en je moet natuurlijk verduisteren.

Maar dan krijg je ook meestal wel wat terug, namelijk een enorm wow effect.

Kwaliteit
In 1997 ben ik samen met Annewiek en 2 goede vrienden naar Amerika gevlogen om een ISF (en ik mijn geval ook een HAA) certificering te halen. Ik moet eerlijk zeggen dat naast het papiertje het op zichzelf niet echt veel inhield, en de meeste ervaring en lesmateriaal eigenlijk simpelweg word opgebouwd door te werken, veel te werken.

Ondertussen zijn we al jaren de tel kwijt hoeveel calibraties we hebben uitgevoerd, en nu vraag je je misschien af... "Frank waarom zo een voorverhaal, begin gewoon met die review"

Maar lees aub nog even door.

Natuurlijk zijn door de jaren heen de specificaties en kwaliteit van zowel projectoren en tv's enorm vooruit gegaan.
De eerste tv's moest ik nog regelmatig met een schroevendraaier en multimeter in om bepaalde dingen goed in te stellen. Later werden dit al servicemenu's (handig in hotels als het volume niet harder wil ) en tegenwoordig is eigenlijk in bijna elke budgetdisplay al meer in te stellen dan in de eerste die ik tegenkwam.

Wat hebben we nodig
Als we het even heel erg simpel maken dan hebben we 4 dingen nodig voor een calibratie.
Natuurlijk de user instellingen zoals helderheid, contrast, saturatie etc.
Dan de gamma curve, dit is de manier waarop het beeld van donker naar licht verloopt.
Dan hebben we de grayscale, de manier waarop we de grijswaarden neutraal instellen.
En het CMS systeem, Color Management System waarin we de kleurspace instellen (bv Rec709, BT2020 of P3)

Tegenwoordig zijn eigenlijk al deze instellingen wel te vinden op de meeste TVs en projectoren.

PAS OP
Vooral bij computer monitoren zie je wel eens een formulier "CALIBRATED" met wat waardes.
Geloof me aub, dit is 100% waardeloos als je hem gaat gebruiken.
Het enige wat het je vertelt is dat je display aan bepaalde waardes KAN voldoen NA een CORRECTE calibratie.
Pas daarna is de display ook pas gekalibreerd.

de Epson LS650 UST
Vandaag onder de loep de LS650.
De LS650 is een zogenaamde Ultra Short Throw projector.

Het hele verhaal hiervoor wordt nu belangrijk.
Als ISF tech en filmnerd ben ik door de jaren heen best wat milder geworden qua eisen, maar qua beeld wil ik eigenlijk geen enkele concessie doen indien mogelijk. En daar gaat het mis bij de UST projectoren.



Wat is dat Ultra Short Throw nu eigenlijk ?
In veel gevallen is het ophangen van een projector een probleem, of je wil geen projector die er altijd hangt bv. En daar KAN een UST projector een uitkomst zijn.

Het voordeel van een UST projector is dat je hem enorm dicht bij het scherm (of muur) kan plaatsen en toch een gigantisch groot beeld kan projecteren. Voor veel mensen is dit een ideaal idee en ook wij merken dat we er steeds vaker vragen naar krijgen.

Dit is ook de reden dat we altijd wel demo's opvragen van UST projectoren en je hebt hier ook al een aantal reviews van deze projectoren kunnen lezen. En de conclusie is eigenlijk altijd hetzelfde....

Nadelen UST
Dichtbij plaatsen klinkt natuurlijk geniaal. Geen gedoe meer met beugels etc. Je knalt het ding gewoon zoals op de foto vlak voor je muur/scherm en je bent klaar. En... wel dat klopt 100%.

Echter....
Doordat de unit zo dicht bij staat is het bijna onmogelijk om een perfect scherp beeld te krijgen over het gehele scherm, er is altijd wel een concessie die je moet doen, of wel als je onderin het beeld superscherp hebt, dan is het bovenin gewoon te soft. Ook de LS650 heeft hier last van. Maar in alle eerlijkheid, ik heb het VEEL slechter gezien, met een beetje schuiven en testen is het redelijk egaal over het gehele scherm, het kan scherper maar in de film zal dit amper tot niet opvallen.

Tevens zit je met flinke vervormingen.
Het is dus ESSENTIEEL een UST echt PERFECT te plaatsen.
Natuurlijk kun je keystone instellen, en in het geval van de LS650 is er zelfs een zeer indrukwekkende hoeveelheid instellingen te vinden voor het corrigeren van de geometrie.

Maar wat we missen is het feit dat als je dus dit soort digitale correcties toepast het beeld enorm te leiden heeft door het verlies in resolutie, dus het idee dat je hem overal kan neerzetten en corrigeren is absolute onzin. Je hebt met bv een TW9400 bv een goed werkende lensshift waarmee je veel sneller en zonder verlies van kwaliteit een perfect beeld kan neerzetten en de focus is daar ook stukken beter over het gehele beeld.

Dus koop je een UST projector alleen voor het gemak dan kom je waarschijnlijk van een koude kermis thuis. Maar er is meer.

Als we kijken naar de LS650 dan hebben we een zeer leuke projector met een stevige behuizing waar eigenlijk niets op aan te merken is, het ziet er allemaal premium uit en ook qua aansluitingen laat Epson je niet in de steek. Ook de keuze voor laser is natuurlijk fantastisch, immers geen lampen meer die gewisseld moeten worden en laten we eerlijk zijn wie had een laser verwacht in dit soort prijsklassen een paar jaar geleden.

Natuurlijk kan de LS650 ook overweg met UHD HDR materiaal.
Hoewel door de contrast ratio's dit materiaal er wel mooier uitziet dan SD materiaal .. het mist wel wat van de knallende verschillen die je ziet op bv een 9400 tussen SD en HDR.


Naast de standaard aansluiting beschikt de LS650 tevens over een Android smartTV gedeelte waar je natuurlijk je favoriete streamingdiensten kan installeren en via de ingebouwde speakers komt er een best redelijk geluid uit. Nadeel vind ik persoonlijk wel de opstarttijd wat met een Android TV systeem maar het voordeel is wel dat je letterlijk niets hoeft aan te sluiten, geluid en streaming allemaal in 1 apparaat.

So far so good.
Waar het mijn inziens echt misgaat is de instellingen.
De LS650 is een echte plug and play projector.
Er zijn instellingen voor veel settings variërend van motion flow, HDR processing etc. vandaar dat de frustratie en verassing ook groot was dat er geen enkele mogelijkheid is voor instellen van grayscale (behalve heel globaal) en kleurspace is al helemaal nergens te vinden.

De vraag is natuurlijk hoe belangrijk is dit ?

Doelgroep
Als ik als ISF tech en videonerd naar dit soort projectoren kijk dan denk ik maar 1 ding.
"waarom in vredesnaam niet gewoon een fantastische TW9400 waar je alles helemaal perfect kan instellen, een beeld neerzet van WOW en hetzelfde kost".

MAAR.....
Dat kijk ik puur vanuit een techneut en nerd standpunt.
Voor heel veel mensen gaat het maar om 1 ding, lekker groot film kijken en gamen.
En.... wel daar is de LS650 eigenlijk verdraaid goed in.
Het beeld is voor een UST absoluut goed te noemen, en ondanks dat er geen instellingen zijn waar ik echt wat aan heb is zijn de metingen na instellen best acceptabel. Het is niet perfect maar voor de doelgroep zal het beeld heel dicht tegen perfect aan zitten.

Ook qua blacklevel is het maar heel matig met de LS650
We komen qua metingen op een contrast ratio van 400:1 als native paneel ratio
Met de automatische contrast settings word dit verhoogd naar 1600:1
En ansi-contrast komt uit op 350:1

Nu zou je denken dat dit toch niet echt goede specs zijn.... wel... ja en nee.
Je moet je realiseren dat dit soort projectoren NIET gebruikt gaan worden in een batcave, maar vaak in een woonkamer, meestal op een muur en helemaal donker zal het niet zijn in de meeste gevallen.

In dat soort situaties is absoluut zwart level eigenlijk niet zo extreem belangrijk, maar lichtoutput en anticontrast worden dan wat meer toonaangevend en die zitten wel goed met de LS650, er komt een flinke bak licht vanaf en door het relatief lekkere ANSI contrast heeft het beeld een lekker bite en kick.

Motion flow is ok, maar ik vind de 9400 wel soepeler lopen.
Het beeld zelf komt redelijk 3D over met mooie overgangen en overall een natuurlijke look met kleine afwijkingen als je weet waar je moet kijken als casual kijker in de situatie waarvoor hij bedoeld is.

Zodra het licht uitgaat valt de LS650 door de mand. Het zwart wordt nooit echt donkerder dan het zwart van een instapper en ook in het donker vallen de kleine afwijkingen in scherpte en verloop toch wat meer op dan met de verlichting aan in de demoruimte (in dim stand).

Conclusie
Ik zit heel erg met de LS650 in mijn maag.
het is tot nu toe een van de betere UST projectoren die ik gezien heb onder de 3K.
Maar door het ontbreken van alle vormen van calibratie opties blijf ik achter met een zeer onbevredigend gevoel.

Als ik echter die pet afzet, en puur kijk naar de doelgroep dan denk ik dat Epson wederom een fantastisch product op de markt gezet heeft.
De LS650 is afgeladen met features, en heeft een redelijk leuke soundoptie aan boord, de lichtoutput en beeldervaring is voor een UST projector eigenlijk best subliem. En ik weet zeker dat als ze de calibratie opties er wel bij hadden (hoe moeilijk kan het zijn) dan had ik absoluut hogere cijfers gegeven.


eindconclusie
Dat de LS650 UST niet bedoeld is voor een echte HT opstelling is in alles te zien.
Van het ontbreken van verlichting op de afstandsbediening (vaak al een indicatie) tot het missen van fijn afstellingen voor calibratie en plaatsing. Maar als we puur kijken naar de doelgroep dan koop je met de LS650 een fantastische UST projector.

Voor gaming en casual film kijken is de LS650 denk ik een van de betere opties in de UST aanbiedingen en ik zou hem van harte aanbevelen als je echt perse met alle geweld een UST projector wil. En zoals je waarschijnlijk al snapt zou ik zeggen pak gewoon een 9400 dan heb je een enorm betere beeldkwaliteit op alle vlakken alleen geen geluid en smart opties.

Horses for courses zeggen we hier vaak.
Met de LS650 zet Epson in ieder geval weer een erg mooi product op de markt waar niemand zich voor hoeft te schamen als je een film of game avondje organiseert.

Je kan de LS650 de komende week hier komen bekijken en natuurlijk mag je altijd een scherpe offerte aanvragen, en ook de LS650 word natuurlijk "gecalibreerd" afgeleverd.

[J.A.F._Doorhof]

Na wat kleine correcties kwam ik uit op de volgende resultaten.


Aangezien er alleen een globale instelling is die alleen invloed heeft op Rood en Blauw is het letterlijk de keuze om of teveel rood in het beeld te hebben of teveel blauw. Groen blijft ten alle tijden te laag. Dit is niet te dramatisch trouwens maar het is wel een "dingetje"


Kleuren driehoek een beetje hetzelfde verhaal.
Op eerste gezicht niet gek, tot je naar de onderste grafiek kijkt en daar mag het best wat netter.


LET WEL!!!!
Zoals ook al hiervoor vermeld ik ben een enorm kritisch persoon als het gaat om beeld en kan me enorm opwinden om het missen van calibratie mogelijkheden, de eerlijkheid gebiedt me echter ook om te zeggen dat voor de doelgroep van dit soort projectoren het meer gaat om hoe het beeld eruit ziet en wat voor opties er zijn (en dat hij dicht bij kan staan) en dan zijn dit eigenlijk absoluut geen metingen om je voor te schamen, sterker de gemiddelde 9400 komt veel slechter uit de doos qua metingen.

Heb je vragen, stel ze gerust.